С2.docx
- 文档编号:12976856
- 上传时间:2023-06-09
- 格式:DOCX
- 页数:138
- 大小:136.63KB
С2.docx
《С2.docx》由会员分享,可在线阅读,更多相关《С2.docx(138页珍藏版)》请在冰点文库上搜索。
С2
С.Самитова
ГаязИсхакый
иќаты
(1914—1917)
Татардђњлђт
гуманитаринституты
студентљченкулланма
Казан
gumanitarya
2004
ББК83.3(2Рос-Тат)
ТатардђњлђтгуманитаринститутыныћРедакциянђшрияткарарынигезендђнђшерителђ.
Фђннимљхђррире:
ТФАхакикыйђгъзасы,
филологияфђннђредокторыМ.Х.Хђсђнов
Бђялђњчесе:
филологияфђннђредокторы,
профессорЭ.Р.Галиева
СђмитоваС.Г.
ГаязИсхакыйиќаты(1914—1917еллар)—Казан:
ТГГЦнђшр.,2004.—б.
Хезмђтюгарыукуйортлары,кљллиятстудентларына,укытучыларгаџђмђдипиќатыбелђнкызыксынучыларгатђкъдимителђ.
ISBN
©Татардђњлђтгуманитаринституты—2004
Кереш
Г.Исхакый—халкыбызязмышында,татарларныћмђдђнияттарихындатирђнэзкалдыручыолышђхеслђрнећберсе.Аныћяшђешенећтљпдевизы—миллђтнеяшђтњ,њстерњ,башкаалдынгымиллђтлђрдђрђќђсенђкњтђреп,аларбелђнянђшђкую.
Миллђтебезтарихыныћкайсыгынаягыналсакта–сђясђтме,ђдђбиятме,публицистика,мђгарифяисђфђлсђфђме–аныћисемебелђнтыгызбђйлђнђ.
ЯћагасыргааякбасканзамандаГ.Исхакыйныћкњпьяклымирасыбикактуаль.Миллитђрбия,аћ-белембирњ,миллђтязмышыџђмаћабђйлђпхатын-кызязмышы,миллитрадициялђр,гореф-гадђтлђргђмљнђсђбђт,катнашгаилђфаќигасыкебекулкњтђргђнмђсьђлђлђрбњгенгекљндђдђђџђмиятлђренюгалтмый.
Г.ИсхакыйисемеХIХйљзахырындауккићќђмђгатьчелеккђмђгълумбула.Халыкмђнфђгатен“књзљстендђгекашысымангаќиз”санаганђдипнећђдђбиџђмпублицистикэшчђнлегеХХйљзбашындаиќтимагыйфикерњсешенђњзеннђнлаеклыљлешкертђ.И.НуруллинГ.Исхакыйныћсаллыроленкњрсђтеп,“Исхакыйиќатыннанбашкареалистикђдђбиятныћсыйфатсикерешеясавынтулыдљреслегендђаћлапта,аћлатыптабулмый,”1—дипяза.
ЂдипнећХХгасырбашындаукђдђбиятчы,сђясђтче,иќтимагыйфикериясебуларак,абруйлышђхесбулыпќитешњебилгеле.Замандашларыкалдырганистђлеклђрдђ,мђкалђлђрдђаныћгасырбашындаукхљрмђтказанганолышђхесбулуынкњрђбез.2 Мђсђлђн,Г.Ибраџимов1910елда:
“ЂдђбиятмђйданындахђзерићшђњкђтлевђићбљекурындакартреалистГаязђфђндетора.Бумљхтђрђмзаттатарђдђбиятынабашлапреализмныкертњчеиде”1,—дипяза. ТанылгантђнкыйтьчеЌамалВђлиди:
“Гаяз!
Буисемхђзерџичшљбџђсез,татарпоэзиясенећмђркђзендђ(њзђгендђ)тора.Гаязђфђнденемиллђт,миллђтнећђфкярегомумиялиђдђбиясе(гомумђдђбификере)хђзершулаймђркђздђтаный”2,–дигђнбђябирђ. Г.Тукайђдипкђ«Мљхђрриргђ»(1913)шигыренбагышлый:
Имљхђррир!
Кайсынабиргђняшенкњз,кибриа!
Имљсђњвир!
Кемгђбиргђнпакъвђчынсњзкибриа!
КайтђлемондаВатанга,кайтђле,саргайтмале!
Књзкарашыћнанкерерќиртапмасынчакер,рия!
3
1902еллардаматбугаттаГ.Исхакыйныћпублицистикмђкалђлђреешкњренђбашлый.Улшулуквакыттађдђбиђсђрлђрязуындадђвамитђ.ЂсђрлђреКазан,Мђскђњ,Петербургнђшриятлђрендђџђмњзенећ“Ил”џђм“Сњз”матбагаларындабасылалар.Кайберлђрецензуракиртђлђвеаркасындадљньягачыкмыйкала.
Г.Исхакыйтизџђмкњпязган,телђсђниндишартлардадаязаалган.Аныћиќадиэшчђнлегетљрмђдђдђ,сљргендђдђтукталмаган.“Гасыр”китапнђшрияте1911—1914еллардађдипђсђрлђренећсигезтомлыкќыелмасынчыгара.Шулук1914елдаКазанда“Бертоткарныћсаташуы”,“Телђнчекызы”романнары,1915елдаМђскђњдђ“Остазбикђ”,“Мђгариф”типографиясендђ“Уликелђнђиде”,“Шђрекъ”басмаханђсендђ“Тартышу”драмасы,џђм1918елдашулук“Шђрекъ”басмаханђсендђ“Зљлђйха”драмасыбасылыпчыга.
Буеллартђнкыйте,язучыныћђсђрлђренђюгарыбђябиреп,Г.Исхакыйны“Яћататарђдђбиятына,ягънитђнкыйдиреализмђдђбиятынанигезсалучыдипатый”1 .Шушыукеллардарусматбугатыялкынлыкљрђшче,язучытурындасњзкузгата.Ђлбђттђ,Г.Исхакыйныћиќатыбелђнрусбелгечлђренећкызыксынуыбердђгаќђптњгел.ЂдипруссоветђдђбиятынанигезсалучыларныћберсебулганМ.Горькийбелђниќадидуслыктаяши.Аларуртактелтабалар,Исхакыйњзенборчыгансорауларгаќавапларала.Улњзенећђсђрлђрентђрќемђитеп,М.Горькийгаќибђрђ.1911елныћмартындагыхаттанкњренгђнчђ,М.ГорькийИсхакыйђсђрлђрендђгефикерлђрбелђнкилешђ.Ул:
“Сезќибђргђночерк2 ,минемчђ,безкњзалдындатотканмаксатка,ягънирусныћкультуралыќђмђгатьчелегенхђзергетатарђдђбиятыбелђнтаныштырумаксатынатулысынчаќавапбирђ.Татархалкытормышыныћњзенчђлегенчагылдыручыбелђнулкызыклыџђмрусукучысыљчендђбиквакытлыбулыриде”,3—дипљсти.
М.ГорькийярдђмебелђнГ.Исхакыйныћ“Алдым-бирдем”(1907)пьесасыПетербургтачыгаторган“Заветы”журналыныћ1914елныћ6санындабасыла,шулайук“Современник”таР.Свердловатђрќемђсендђ“Шђкертабый”(1911)хикђяседђдљньякњрђ.
М.Горькийђдипнећтатардљньясындатотканурынынкњрсђтеп,шулук“Современник”журналындатњбђндђгефикерлђрнебастыра:
“Исхаковтатарђдђбиятынанигезсалучыџђмбњгенгђкадђраныћбердђнберзурвђкилегенђтњгел,бђлкитатарђдђбителенећатасыда”4 .ШулрђвешлетатарязучыларыннанберенчелђрдђнбулыпГ.Исхакыйныћђсђрлђрерусукучыларынабарыпирешђ.
ЂдипнеАурупаиллђренђтанытучыБерлинпрофессорыМ.Џартман1910елдаукЛейпцигшђџђрендђаныћтурындаберничђмђкалђбастыра.ТанылганинглизгалимеК.Вильямс“Russianrevew”(“Рашенревью”)(1909—1914)журналындататарязучытурындакызыклымђгълњматларбирђ.
СоветхљкњмђтенећберенчеелларындаГ.Исхакыйныћиќатыеађлекњпмедердђрђќђдђигътибарбирелђ.Чљнкитатарђдђбиятытарихыбуенчаюгарыукуйортларыљчен1926елдачыгарылгандђреслектђГ.Исхакыйиќатыбашкатанылганклассиклариќатыбелђнберрђттђнљйрђнелђ.ЂммаегерменчеелларныћазагыннанГ.Исхакыйныћинкыйлабкакадђргеиќатыбљтенлђйтелгђалынмыйдиярлек.Искђалынсада“буржуазмиллђтче”,“акэмигрант”сњзлђребелђнаталыптђнкыйтьлђнђ.1
Шулукеллардађдипнећтатариќтимагыйфикерњсешендђ,милликыйбланыбилгелђњдђГ.Исхакыйэшчђнлегенећтљгђлроленкњрсђтепчитиллђрдђмђкалђлђрбасыла,китапларчыга.2
Октябрьинкыйлабынакадђрњкмиллиидеологбулыптанылганмиллђтче,миллђтлђрязмышытагындакатлаулыланып,Идел-Уралмохтаритыќимерелгђч,читилгђкитђргђмђќбњрбула.
БерничђсоћгыбуынтатарукучыларыГаязИсхакыйдигђнатаклыязучыбулганынбелмичђ,аныћђсђрлђребелђнтанышуданмђхрњмбулыпњсте.Ниџаять,сиксђненчееллардагына,яћарышќиллђреисђбашлагач,олугђдипнећисеме,ђдђбимирасыхалыккађйлђнепкайтты.Аныћђсђрлђреняћабуынгаирештерњзарурлыгытуды.Г.Исхакыйиќатытатарђдђбияттарихындатиешлеурыныналды.Шулеллардааныћбаймирасынтуганќиргђкайтаруэшебашланды.БуавырџђмчетереклеэшнећбашындаторучыларданЏ.Мђхмњтов,И.Нуруллин,Ф.ИбраџимоваџђмЛ.Гайнановаларныкњрсђтњзарур.ИсхакыйиќатыняћаданкићќђмђгатьчелеккђкайтарудаМ.Хђсђнов,Ф.Мусин,Ђ.Сђхапов,Р.Ганиева,Х.Мићнегулов,Ф.Галимуллин,Р.Ђмирханџђмбашкагалимнђрзурљлешкертте.1991елдађдипнећсайланмапрозаџђмсђхнђђсђрлђретупланган“Зиндан”исемлекитабыдљньякњрде.КитапныћкерешсњзенИ.Нуруллинязган,тљзњчесеЛенаГайнанова.
Шулрђвешчђ,гомербуехалкыљченяныпяшђгђнђдипнећмирасы,каршылыкларныќићђ-ќићђ,яћадантуганќиренђкайта.ПлюрализмшартларындаГ.Исхакыйисеметирђсендђшактыйбђхђслђрбара.Мђсђлђн,профессорЗиннурНургалинныћмђкалђсе1татарђдђбиятыгалимнђрен,зыялыларнытетрђндерђ.Ђ.Еники,Н.Исђнбђт,Р.Мостафин,И.Нуруллин,Т.Галиуллин,М.Мђџдиевђлегеавторныћфикерлђребелђнкилешмђњлђрендђлиллђпачыкхатязганыбилгеле.Ђммааларныћхатларыулчактаматбугаттабасылмыйкала.ЕлларњтњбелђнГ.Исхакыйныћиќаты,хезмђтлђреалгатабаюляра.Олыгалимџђмђдиплђрнећђлегемђкалђседљньякњрђ:
“Г.Исхакый—татарныћбњтђнпрозаикџђмдраматурларыбелђнчагыштыргысыздђрђќђдђкићкатлауукучыларыаћынањтепкергђнязучы”2 .
Турысњзгђќаваптабар.Ђлбђттђ,аларныћфикерлђредђтђћгђлкилђ.Бљекшђхесдљньядаяшђњнећбљтенмђгънђсенмиллђткђхезмђтитњдђ,халыкмђнфђгатьлђрељченњз-њзећнеаямыйчакљрђшњдђкњргђн:
Тикфђкатьмиллђткђхезмђттђмђхђббђтбђндђбар
Бђнчђ,бундаяшьдђбарлђззђттђбар1 .
БњгенгекљндђпрофессорР.К.ГаниеваГ.ИсхакыйныћОктябрьгђкадђргеиќатынбарлыкнечкђлеклђребелђн3чоргабњлепљйрђнђ:
I.Мђгърифђтчелек(1897–1904);
II.Таћчылык(1905–1911);
III.Миллђтчелек(1912–1918).2
Џ.Мђхмњтовисђмиллђтпђрвђрязучыныћтормышюлынџђмэшчђнлеген6чоргабњлепкњрсђтђ.
1.Балалык,яшьлек,шђкертлек,укытабашлау,килђчђккђмаятуплауеллары(1878—1989)мђктђбендђ.
2.Казанукытучылармђктђбендђбелемалу,ђдђбиятта,матбугаттаберенчеадымнар(1898—1902).
3.Укытучылык,ђдђбиэшчђнлекашасыйнфыйкљрђшкђ,журналистлыкка,сђясђткђтартылу(1902—1907).
4.Сђяситоткынлык,сљргенлекшартларындаяшђњ,кљрђшњ,иќатитњ(1907-1913).
5.Зуркаршылыкларныќићђ-ќићђ,ђдђбиятта,сђясђттђкићмђйдангачыгу(1913-1918).
6.Ђдђби,иќтимагый-сђясикљрђшнедђвамиттерњ,дљньякњлђмендђтанылу(1919—1954)3 .
БезГ.ИсхакыйныћОктябрьинкыйлабынакадђргеиќатынљйрђнњне
илдђбарганиќтимагый-сђясивакыйгалар,књренешлђрбелђнбђйлђп,3этапкааерыпљйрђнњнетђкъдимитђбез:
1нчечор–1897–1907;
2нчечор–1907–1913;
3нчечор–1914–1917.
ХђзергевакыттаГ.ИсхакыйныћОктябрьгђкадђргеиќатытулысынчадиярлекхђзергетатартеленђтђрќемђителеп,кириллицаимлясындадљньякњрде.
Матбугатбитлђрендђђдипнећэшчђнлегетурындађледђн-ђлеяћатабышларныяктыртканмђкалђлђрбасыла.НиџаятьГ.Исхакыймђктђп,махсусџђмюгарыукуйортларыныћтатарђдђбиятыбуенчапрограммаларындалаеклыурыныналды.Г.Исхакыйгабагышланганберничђмонографиябасылыпчыкты.Ђ.Сђхђповныћ“ГаязИсхакыйиќаты”1 џђм“ИсхакыйџђмXXгасырбашыђдђбияты”2дигђнкитапларыигътибаргалаек.Аныћ“беренчелђрдђнбулып,миллилекџђмтарихилыкпринципларынтормышкаашыруны,татарђдђбиятыныћњсешенбљтентулылыгыбелђнобъективќирлеккђкараунытљпмаксатитепкуеп,ХIХгасырахырыџђмХХгасырбашытатарђдђбиятынаГ.Исхакыйиќатымисалынданичекэшлђргђикђнлегеначыкдђлиллђпџђмраслапкњрсђтте”3.
Ђ.Сђхђповныћбукитапларыђдипнећиќатыбелђнкызыксынганкешелђргђ,укытучыларга,студентларга,яшьгалимнђргђбикзурярдђмлек.
- 配套讲稿:
如PPT文件的首页显示word图标,表示该PPT已包含配套word讲稿。双击word图标可打开word文档。
- 特殊限制:
部分文档作品中含有的国旗、国徽等图片,仅作为作品整体效果示例展示,禁止商用。设计者仅对作品中独创性部分享有著作权。
- 关 键 词:
- 2.docx
![提示](https://static.bingdoc.com/images/bang_tan.gif)